Barok jako styl w architekturze, odznacza się przede wszystkim pięknymi zdobieniami. Według wielu historyków sztuki, architektów i miłośników zabytków, powstawały wówczas najpiękniejsze budowle. Nie inaczej było w Polsce.
Nazwa barok pochodzi najprawdopodobniej od portugalskiego określenia perły, nie dziwi więc nawiązanie do precjozów.
Początki baroku w Polsce
Początki baroku w Polsce datuje się na koniec XVI wieku i czas panowania władców z dynastii Wazów, w związku z czym styl początków baroku w Polsce nazywany jest stylem Wazów. Wzorowano się wówczas na twórczości Berniniego, a wczesne formy baroku współistnieją z późnym renesansem – manieryzmem. Prekursorami stylu baroku w Polsce byli jezuici, sprowadzeni do Rzeczpospolitej w 1564 roku. Pierwsze barokowe kościoły budowane były przez architektów – zakonników i wzorowane były na słynnym rzymskim kościele Il Gesù. Najważniejsze przykłady architektury sakralnej w tym stylu w Polsce to:
- kościół w Nieświeżu wybudowany w latach 1584-1593 przez Giovanniego Marii Bernardoniego, jako pierwszy barokowy kościół w Polsce,
- kościół Jezuitów w Lublinie (obecnie katedra), budowany był w latach 1586-1604 według projektu Giovanniego Marii Bernardoniego,
- Kolegiata Bożego Ciała w Jarosławiu wzniesiony w latach 1591-1594, według planów Giuseppe Brizio,
- Kościół św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa w Kaliszu, budowany w latach 1592-1597, dzieło Giovanniego Marii Bernardoniego,
- kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, rozpoczęty przez Giuseppe Brizio w 1597 roku, budowany przez Bernardoniego, a ukończony w latach 1605-1619 przez Trevano.
Architektura świecka wczesnego baroku w Polsce również łączy formy manieryzmu z elementami nowego stylu. Fortyfikacje bastionowe zastępują znane z wcześniejszych epok mury obronne, a pałacowe fasady zostają urozmaicone ryzalitami. Do najważniejszych przykładów architektury świeckiej wczesnego baroku w Polsce należą:
- odbudowa północnego skrzydła zamku wawelskiego trwająca od 1602 roku, pod kierunkiem Jana Trevano,
- przebudowa Zamku Królewskiego w Warszawie w latach 1600-1619, największy wpływ na finalną formę zamku mieli: Matteo Castello, Jakub Rotundo i Andrzej Wegner Abrahamowicz,
- przebudowa zamku Ujazdowskiego w Warszawie w latach 1619-1624,
- pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach, wzniesiony w latach 1637-1641 przez Tomasza Poncino,
Rozkwit baroku na ziemiach polskich
Rozkwit baroku na ziemiach Rzeczpospolitej ma miejsce w czasie panowania Jana III Sobieskiego. Wówczas stał się on stylem dominującym. Oprócz wzorów włoskich zaznacza się odmiana baroku klasycyzującego. Najwybitniejszymi architektami tej fazy baroku są: Tylman z Gameren, Holender wykształcony we Włoszech, Francesco Solari, a także Jan i Jerzy Catenazzi. Najważniejszymi realizacjami sakralnymi tej fazy polskiego baroku są:
- kościół Sakramentek pod wezwaniem św. Kazimierza w Warszawie, budowany w latach 1688-1692, według projektu Tylmana z Gameren,
- kościół Bernardynów na Czerniakowi w Warszawie, wzniesiony w latach 1687-1692,według planu Tylmana z Gameren,
- kościół św. Anny w Krakowie, wzniesiony w latach 1689-1703 przez Francesco Solariego,
- przebudowa fasady kościoła św. Krzyża w Rzeszowie prowadzona w latach 1702-1707 przez Tylmana z Gameren,
- kościół NMP (filipinów) na Świętej Górze w pobliżu Gostynia według projektu Jerzego i Jana Catenazzich.
Architektura świecka szczytowej fazy polskiego baroku to m.in. rezydencje królewskie i magnackie – budowane są nowe oraz przebudowywane istniejące zamki i pałace. Do najważniejszych postaci architektury świeckiej w tym czasie, podobnie jak w architekturze sakralnej, należał Tylman z Gameren. Wśród najważniejszych dzieł architektury świeckiej w szczytowym okresie baroku w Polsce warto wymienić:
- pałac Krasińskich w Warszawie,
- pałac Branickich w Białymstoku,
- pałac w Nieborowie,
- przebudowa pałacu Lubomirskich w Dąbrowie Tarnowskiej,
- pałac Czapskich w Warszawie.
Późny barok w Rzeczpospolitej
Późny barok na ziemiach polskich to czas panowania władców saskich. Dominują wzory włoskie, rokoko francuskie oraz drezdeńskie. Powstaje także swoisty styl zwany barokiem wileńskim, tu zaznaczył się zwłaszcza Jan Krzysztof Glaubitz. Znaczący był również ośrodek artystyczny powstały we Lwowie, tu z kolei zaznaczyli się m.in. Bernard Meretyn, Jan de Witte i Jan Gottfryd Hoffmann. Najważniejsze przykłady późnego baroku w Polsce w architekturze sakralnej to:
- Klasztor Dominikanów w Tarnobrzegu z 1706 roku,
- kościół św. Katarzyny w Wilnie budowany w latach 1739-1743,
- kościół św. Andrzeja w Słonimiu,
- kościół Przemienienia Pańskiego w Krakowie,
- kościół Trynitarzy (obecnie Bonifratrów) w Krakowie.
Wśród dzieł architektury świeckiej schyłku baroku w Polsce warto wymienić takie budowle jak:
- fasada Zamku Królewskiego w Warszawie od strony Wisły, według projektu Gaetano Chiaveriego i Carla Friedricha Pöppelmanna,
- Pałac w Radzyniu Podlaskim, według planu Jakuba Fontany,
- przebudowa Pałacu Brühla w Warszawie, w latach 1754-1759, według planów Joachima Daniela Jaucha i Johanna Friedricha Knöbela,
- Pałac w Otwocku Wielkim, według projektu Jakuba Fontany
- Pałac Sapiehów w Warszawie, autorstwa Jana Zygmunta Deybeli.
0 komentarzy