Architektura secesji w Polsce

Architektura secesyjna to kierunek w architekturze, który rozwinął się na przełomie wieków XIX oraz XX. To jednocześnie schyłek zaborów Polski i początki jej niepodległości. Polskim miastem, w którym są najciekawsze realizacje tego kierunku architektonicznego jest Łódź – nazywana jest ona wręcz perłą secesji.

Oprócz tego inne ciekawe przykłady architektury secesji, które znajdują się w naszym kraju znajdują się w innych dużych miastach, m.in. w: Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, czy Bydgoszczy.

Architektura secesji – najważniejsze założenia, historia i rozwój

Secesja jest kierunkiem w architekturze, który rozwijał się z końcem XIX wieku i na początkach wieku XX, a dokładniej rzecz ujmując były to lata 1890 – 1925. Od mniej więcej 1905 roku miał miejsce największy rozkwit secesji. Jako jedno z najważniejszych założeń secesji w architekturze przyjmuje się chęć wyzwolenia form budynków z naśladownictwa epok wcześniejszych – historyzmu. Wiązało się to w praktyce z wytworzeniem zupełnie nowego stylu.

Pierwsze takie tendencje można było zaobserwować we Francji, a największy wpływ na to miał architekt Eugène Viollet-le-Duca z École des beaux-arts. Jako źródła art nouveau brane są pod pod uwagę także wpływy Anglika Williama Morrisa w reprezentowanej przez niego odmianie neogotyku. Niemniej styl secesyjny szybko stał się bardzo modny. Na szeroko stosowane w tym kierunku architektonicznym rozwiązania wpływ miały również:

• intelektualne podłoże stylu, które wyparło podłoże formalno-artystyczne;
• racjonalistyczne nurty filozoficzne;
• wpływ japońskiej grafiki i kaligrafii.

Architektura secesji odznaczała się dosyć abstrakcyjną formą, a jednocześnie bogatą ornamentyką Ten styl koncentrował się zazwyczaj na zdobnictwie – tutaj największą rolę odgrywali wybitni architekci. Natomiast sprawy bezpośrednio wiążące się konstrukcją budynków czy ich funkcjonalnością znajdowały się obszarze działania inżynierów budowlanych. Zaznaczyło się to w szczególności w budownictwie mieszkaniowym oraz w urbanistyce.

Budynki użyteczności publicznej z kolei odznaczały się innowacyjnością – choć nawiązywały rozwiązań zaczerpniętych ze stylu romantycznego, neoromańskiego i neogotyckiego. Ornamentyka, a także struktur budynków charakteryzowały się respekt względem natury, co owocowało formami roślinnymi. Elewacje mają ciągłą powierzchnię, tzw. miękkie kształty oraz krzywe linie i wyoblenia.

Za koniec architektury secesyjnej przyjmuje się drugą dekadę i początek trzeciej dekady XX wieku, w w szczególności rzeczywistość po zakończeniu I wojny światowej. Do roku 1918 secesja stopniowo zanika, powoli ustępując stylowi eklektycznemu i stapiając się z nim.

Architektura secesji w różnych krajach i regionach Europy

Architektura secesyjna nosi różne nazwy w różnych krajach. W Polsce i w Austrii to secesja (a dokładnie Sezession w tym drugim kraju). W Niemczech i w krajach skandynawskich można się natomiast spotkać z nazwą „Jugendstil”, co można przetłumaczyć jako „styl młodzieżowy”. We Francji przyjęła się z kolei nazwa art nouveau, co oznacza „nowa sztuka”. Włochy i Hiszpania to nazwa modernismo (lecz nie należy tego mylić z modernizmem). W Wielkiej Brytanii używa się określenia Arts and Crafts. Secesja najbardziej rozwijała się w kilkunastu dużych ośrodkach miejskich w Europie, które mogły miały długie tradycje artystyczne.

Najwybitniejsi przedstawiciele architektury secesji

Do najwybitniejszych przedstawicieli architektury secesji należą:

• Emile André;
• Lluís Domènech;
• Hector Guimard;
• Antoni Gaudí;
• Victor Horta;
• Max Fabiani;
• Gustaw Landau-Gutenteger;
• Charles Rennie Mackintosh;
• August Endell;
• Max Hegele;
• Josep Puig i Cadafalch;
• Dawid Lande;
• Louis Sullivan;
• Eižens Laube;
• Fiodor Schechtel;
• Michaił Eisenstein;
• Konstantīns Pēkšēns;
• Otto Wagner;
• Joseph Maria Olbrich;
• Josef Hoffmann;
• Henry van de Velde.

Najwybitniejsi polscy przedstawiciele stylu secesyjnego to m.in.:

• Franciszek Chełmiński;
• Franciszek Ruszyc;
• Franciszek Mączyński.

Przykłady secesji w Polsce – najciekawsze realizacje

Wśród najciekawszych realizacji architektury secesyjnej w Polsce wymienia się takie budynki jak:

• Kamienica Schychtów w Łodzi;
• Szkoła Zgromadzenia Kupców w Łodzi;
• Dom handlowy Smechela i Rösnera w Łodzi;
• Kamienica Oszera Kohna w Łodzi;
• Stary Teatr w Krakowie;
• Gmach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie;
• Dom „Pod Globusem” w Krakowie;
• Kawiarnia „Jama Michalika” w Krakowie;
• Bazylika św. Franciszka z Asyżu w Krakowie;
• wnętrza Bazyliki Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie;
• Dom Handlowy firmy „Schlesinger und Grünbaum” we Wrocławiu,
• Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie;
• Gmach Domu Bankowego Wilhelma Landaua w Warszawie;
• Kamienica przy ul. Roosevelta 5 w Poznaniu;
• Kamienica Eduarda Schulza w Bydgoszczy;
• Kamienica Maxa Zweiningera w Bydgoszczy;
• Teatr im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze;
• kamienica „Pod Żabami” w Bielsku-Białej;
• Dworzec Główny w Nowym Sączu;
• Willa przy ul. Lipowej 9 w Sopocie.

Należy zaznaczyć, że na terenie Polski architektoniczny styl secesyjny przyjął się wcześniej niż w innych krajach Europy. Dużą rolę odegrały w tym wpływy architektury niemieckiej, austriackiej i francuskiej, które w naszym kraju wytworzyły charakterystyczny, unikalny styl.

Marek Lont