Jeśli spacer po lesie działa na ciebie odprężająco lub też należysz do osób, które odnajdują przyjemność w przedzieraniu się przez dzikie ostępy, mamy dla ciebie bardzo dobrą wiadomość. Magiczną atmosferę lasu możesz z powodzeniem przenieść do swojego ogrodu. Przydomowy ogród leśny wpisuje się w zrównoważone ogrodnictwo i ideę życia w zgodzie z naturą. Jak zaprojektować leśny ogród inspirowany ostatnim wolnym ekosystem w naszym środowisku, jakie rośliny wybrać i na co zwrócić uwagę? Tego dowiesz się z naszego artykułu.
Ogród leśny, czyli co?
Ogród leśny to przestrzeń zaprojektowana tak, by przypominała tereny znane ze spacerów po lesie. To rodzaj formacji roślinnej inspirowanej naturalnie rosnącymi drzewami, krzewami i pnączami. Ten typ ogrodu wpisuje się w tak zwaną permakulturę. Jest ona filozofią życia w zgodzie z naturą, a nie przeciwko niej. Zadaniem człowieka jest obserwowanie natury, wyciąganie wniosków i szanowanie miejsca, w którym przyszło nam żyć. Nie wolno nam poskramiać natury. Chcąc uprawiać ogród permakulturowy, w tym przypadku leśny, trzeba zadbać o to, by poszczególne gatunki roślin i zwierząt wzajemnie na siebie oddziaływały.
Dwa typy ogrodu leśnego
Pomysłów na leśny ogród jest tyle samo, ile ludzi. Nie musimy bowiem kierować się odgórnie narzuconymi zasadami, lecz postępować według wskazówek, które mają nam pomóc w stworzeniu ogrodu, który pełnymi garściami czerpie z natury, a którego człowiek – od pewnego momentu – jest tylko strażnikiem. Wyróżniamy jednak dwa główne typy ogrodów leśnych.
- Ogród leśny naśladujący naturalny las – nasadzenia imitują występujące w naturze formacje roślinne. Odtworzenie naturalnych warstw roślin leśnych wymaga starannego przygotowania i jest czasochłonne, ale efekt jest zwykle spektakularny.
- Ogród leśny z wykorzystaniem roślinności, która znalazła się na twojej działce dzięki działaniu samej natury, np. samoistnie rozsiane drzewa i krzewy.
Zalety ogrodu leśnego
Współpracuje z naturą
Systemy leśne są samowystarczalne i nie wymagają ludzkiego wysiłku, aby się rozwijać. Ogród leśny współpracuje z naturą, będąc czymś pomiędzy sadem a lasem.
Jest odporny na warunki atmosferyczne
Czy to słońce, czy to deszcz… Lasy mają warstwową budowę, więc są odporne na ekstremalne warunki pogodowe. Niekorzystne warunki dla jednej rośliny, pomagają rozwijać się innym gatunkom. Pełna równowaga. Drzewa i krzewy chronią glebę przed erozją, zapewniają cień i chłodzą powietrze, tworząc korzystny mikroklimat. Trwałość takiego ekosystemu wynika nie tylko z różnorodności gatunków, ale i z interakcji pomiędzy roślinami i żywymi organizmami zarówno na powierzchni, jak i pod ziemią.
Przynosi korzyść środowisku
Ogrody leśne zatrzymują wodę po ulewnych deszczach, a ponadto zapobiegają powodziom i erozji. Wychwytują dwutlenek węgla z powietrza, przechowując go w glebie i biomasie drzewnej drzew oraz krzewów.
Zapewnia zróżnicowane plony i nie jest wymagający
W ogrodzie leśnym znajdziemy zarówno rośliny funkcjonalne, jadalne, jak i ozdobne. Wszystko zależy od preferencji użytkownika. Nie wymagają one pielenia, nawożenia, podlewania itp. Naszym jedynym zadaniem będzie okazjonalne przycinanie drzew oraz krzewów owocowych i zbieranie plonów.
Może wesprzeć domowy budżet
Przydomowy ogród leśny może generować dochód ze sprzedaży nadwyżki plonów. Przy odpowiednim projekcie owoce i warzywa mogą być uprawiane na skalę komercyjną.
Wady ogrodu leśnego
To, co dla jednych jest minusem, dla innych plusem. Osoby niemające zbyt dużego doświadczenia w ogrodnictwie mogą uznać za wadę fakt, że pierwsze podejście, czyli zakładanie ogrodu leśnego, wymaga dużej liczby różnych roślin i znacznej pracy. Można jednak podzielić ten etap na kilka lat. Ten typu ogrodu nie spodoba się osobom niecierpliwym. By stać się samowystarczalnym ekosystemem, potrzebuje kilku lat.
Od czego zacząć projektowanie ogrodu leśnego?
Na początek zdecyduj, czy chcesz cały ogród zaprojektować jako leśny, czy tylko jego część. Od tego będzie zależeć dobór roślin. Wiele osób, myśląc o leśnym ogrodzie, oczyma wyobraźni widzi nieokiełznaną leśną dzicz. Tymczasem leśny ogród naśladuje skraj lasu, a nie jego najciemniejsze głębiny. Warto mieć świadomość tego przed przystąpieniem do projektowania. Jeśli nie masz zbyt dużego doświadczenia z roślinami, warto powierzyć zaplanowanie ogrodu specjaliście. Ogród działający na zasadach permakultury funkcjonuje inaczej niż klasyczne ogrody. Taki ogród kopiuje działalność natury, uwzględniając odpowiedzialność człowieka za podarowaną mu ziemię i żyjące na niej istoty. Ogrody leśny to jeden z najbardziej samowystarczalnych i bogatych ekosystemów, jakie można stworzyć. Nim jednak rola człowieka sprowadzi się jedynie do doglądania natury, musi upłynąć trochę czasu, co oznacza, że bez zakasania rękawów się nie obędzie.
4 fazy projektowania ogrodu leśnego
Stworzenie ogrodu leśnego wpisującego się w ideę permakultury obejmuje 4 etapy – wizję, obserwację, planowanie i projektowanie.
Wizja
Na tym etapie chodzi o zastanowienie się, co chcesz uzyskać, tworząc ogród leśny. Czy ma być miejscem relaksu, odtwarzającym atmosferę lasu, czy może projektem edukacyjnym lub siedliskiem dzikiej przyrody? Może chodzi o dostęp do drewna kominkowego i roślin leczniczych lub też plonów jadalnych (owoców, warzyw, orzechów, nasion i grzybów)? Od celu zależy wybór roślin i układ ogrodu.
Obserwacja
Zanim przystąpisz do pracy, musisz dokładnie poznać warunki klimatyczne i siedliskowe. Obserwuj rozkład temperatur w terenie, nasłonecznienie, siłę i kierunek wiatru, opady i istniejącą roślinność, a także nachylenie terenu, rodzaj gleby, obecność zwierząt i owadów oraz dostęp do poszczególnych części ogrodu (by móc zbierać plony). Chodzi o zrozumienie potencjału miejsca, poznanie zasobów i ograniczeń. Dzięki temu będziesz wiedzieć, czy twój cel będzie możliwy do zrealizowania, czy jednak konieczna będzie modyfikacja.
Planowanie
Na tym etapie należy przyjrzeć się roślinom, poznać ich wymagania i zdecydować, czy kupisz rośliny, czy jednak samodzielnie wyhodujesz z nasion lub sadzonek. To również czas na stworzenie harmonogramu zasadzeń. Musisz pamiętać, że ogród leśny to projekt, który nieustannie się rozwija. Nie będziesz w stanie zrobić wszystkiego w jednym roku.
Projektowanie
Ten etap to kropka nad i twoich przygotowań w duchu permakultury. Po wybraniu jednego z trzech podstawowych układów, możesz przystąpić do tworzenia swojego wymarzonego ogrodu leśnego.
Sawanna
Ten układ jest stosowany przy ogrodach leśnych o charakterze spożywczym, nastawionych na dużą produkcję owoców, orzechów i ziół. Równoległe rzędy między drzewami sprzyjają zbiorom maszynowym.
Sad
Układ sadowniczy ma formę równych rzędów i drzew rozmieszczonych w regularnych odstępach. Leśny ogród sadowniczy jest podobny do tradycyjnego sadu, z tą różnicą, że zawiera różne gatunki uzupełniające, a nie tylko jeden rodzaj drzew.
Las
Układ leśny naśladuje naturalnie występujący las. Pozwala na stworzenie najciekawszej kompozycji opartej o drzewa, krzewy, zioła i rośliny uprawne. Znakomicie sprawdza się w mniejszych przydomowych ogrodach leśnych.
Ogród leśny – krok po kroku
Pomysł jest, warunki zbadane, układ ogrodu wybrany. Czas zaplanować infrastrukturę, wybrać główne rośliny, stworzyć gildię i zacząć sadzić. Projektowanie ogrodu leśnego trzeba zacząć od zaplanowania takich elementów jak woda, dostęp do ogrodu i rozwiązania ułatwiające korzystanie z tej przestrzeni.
Woda
Ogród działający w duchu permakultury żyje we własnym rytmie i jako niezależny ekosystem potrafi radzić sobie sam przy minimum ludzkiej ingerencji. Choć nie wymaga tradycyjnego podlewania, czyli wodą pochodzącą z gospodarstwa domowego, naszym zadaniem jest zadbanie, aby nie zabrakło wody pochodzącej bezpośrednio z natury. Koniecznością staje się zaplanowanie zbiorników na wodę, linii irygacyjnych i innych elementów wychwytujących wodę.
Dostęp
Jeśli planujesz umieścić w swoim ogrodzie leśnym rośliny jadalne, przyjdzie czas na zbiór plonów. By odpowiednio pokierować ruchem w ogrodzie, nie niszcząc przy tym żadnego z ekosystemów, trzeba zaplanować ścieżki lub drogi dojazdowe. Powinny być wystarczająco szerokie zarówno dla człowieka, jak i sprzętu, który posłuży do zbierania plonów, choćby to miała być tylko zwykła taczka.
Rozwiązania ułatwiające korzystanie z ogrodu leśnego
Projektując ogród leśny, który staje się dojrzały dopiero po kilku latach, zakładamy, że posłuży nam naprawdę długo. Powinniśmy zatem rozważyć możliwość zabezpieczenia przed zwierzętami leśnymi pewnych stref, np. z plonami jadalnymi, jednocześnie tworząc korzystne siedliska dla owadów i zwierząt, które będą dla nas pracować, tj. spulchniać glebę, zapylać, usuwać szkodniki itp. Zadbaj o to, by w ogrodzie pojawiły się hotele dla owadów, budki lęgowe dla ptaków, domki dla jeży, karmniki i inne konstrukcje mogące sprzyjać ogrodowym żyjątkom. Jeśli nasz ogród ma być również strefą relaksu, warto pomyśleć o ławkach czy też małej altanie.
Lista roślin do ogrodu leśnego
Stwórz główną listę roślin, nie zapominając o swoim celu. W miarę możliwości stawiaj na rośliny przystosowane do klimatu panującego w naszym kraju, a także gatunki rodzime, występujące w okolicy. By twój ogród mógł stać się zachwycającym projektem permakulturowym, w którym panuje iście leśna atmosfera, rośliny powinny spełniać określone funkcje.
- Produkcja żywności – rośliny powinny zapewniać jadalne zbiory takie jak owoce, warzywa, orzechy itp.
- Pokarm dla gleby – w ogrodzie leśnym nie powinno zabraknąć roślin z głębokimi korzeniami lub bulwami, które otwierają glebę, dostarczając składników odżywczych.
- Wykorzystywanie przestrzeni – by maksymalnie wykorzystać przestrzeń, zacznij tworzyć okrywy pionowe, wykorzystując do tego pnącza niepotrzebujące dodatkowego wsparcia
- Ochrona gleby – w ogrodzie leśnym nie powinno zabraknąć roślin okrywowych, które płożą się lub rozrastają gęsto tuż przy ziemi, okrywając powierzchnię gleby. Zapewniają one cień, zatrzymują wilgoć i tłumią chwasty.
- Ochrona ekosystemu – repelenty (rośliny odstraszające insekty), atraktory (rośliny wabiące, o silnym zapachu), żywopłoty itp. – tych roślin nie powinno zabraknąć w twoim ogrodzie. Ich zadaniem jest ochronna innych roślin zarówno przed szkodnikami, jak i warunkami atmosferycznymi.
Początkującym ogrodnikom-zalesiaczom polecamy stronę brytyjskiej organizacji non-profit www.pfaf.org, będącą bazą danych o roślinach jadalnych i użytkowych w klimacie umiarkowanym.
Gildia roślin w ogrodzie leśnym
Projektując ogród leśny masz jedno zadanie – odtworzyć naturalne środowisko leśne, w którym rośliny dobrze się rozwijają, współpracując ze sobą. By to osiągnąć, musisz zacząć tworzyć gildie, czyli zróżnicowane grupy roślin, drzew, zwierząt i owadów, które współpracują ze sobą dla dobra wszystkich zaangażowanych gatunków. W ogrodach bazujących na permakulturze takie podejście to podstawa. Dobór roślin nie jest przypadkowy i zawsze trzeba mieć na uwadze rolę, jaką dany gatunek pełni w środowisku. W centrum musi być drzewo lub krzew owocowy. Kolejne warstwy (schodząc w dół) roślin będą współpracować ze sobą, by wspierać wybrane przez ciebie drzewo lub krzew, korzystając z wytworzonej przez nie biomasy i ciesząc się schronieniem. W kompozycji powinny znaleźć się rośliny, które pozwalają kumulować się składnikom odżywczym w glebie, dostarczające nawóz, chroniące przed szkodnikami itp.
7 podstawowych warstw ogrodu leśnego
Prosty ogród leśny składa się z zaledwie 3 warstw – drzew, krzewów i roślin zielnych niskich. W pełni ukształtowany ogród na dużym terenie może ich mieć nawet 13. Najczęściej jednak spotyka się 7 warstw – wysokie drzewa, niskie drzewa, krzewy, zioła, rośliny okrywowe, pnącza oraz mchy i porosty. Niektórzy za 8 warstwę uważają grzyby.
Zadbaj o glebę
Nim przystąpisz do sadzenia, zatroszcz się o glebę. Lata badań nad glebą wykazały, że jeśli nie jest przekopywana, to nie jest narażana na stresy związane z przesuszaniem. Na tym można by zakończyć sprawę gleby. Niestety zawsze są jakieś wyjątki lub ale, które zakłóca nasz spokój. Jeśli mamy do czynienia z glebą mocno przesuszoną, trudną, to jednak musimy ją przekopać, odchwaścić i zdrenować. Zasilenie gleby nawozem organicznym również nie zaszkodzi. Na szczęście mówimy tu o działaniu jednorazowym, które w kolejnych latach już się nie powtórzy.
Od czego zacząć sadzenie? Warstwy wysoka i średnia
Sadzenie drzew i krzewów powinno rozpocząć się na obrzeżach ogrodu. Drzewa nie mogą być posadzone zbyt blisko siebie. By trafnie ocenić odległość, dowiedz się, jaki rozmiar będzie mieć dojrzała korona gatunku, który chcesz posadzić, a następnie posadź kolejne drzewo o średnicę korony dalej. W małym ogrodzie znakomicie sprawdzą się sosny (biała, bośniacka, czarna karłowata), kosodrzewina, cisy, jodły, świerk pospolity i modrzew japoński. Gdy mamy do zagospodarowania okazałą powierzchnię, śmiało możemy sięgać po jałowiec chiński, jodłę koreańską lub modrzew europejski. W ogrodzie leśnym nie powinno zabraknąć również drzew liściastych, tj. wierzb, klonów lip, wiązów i brzóz, a także krzewów ozdobnych, które zagęszczą dolną warstwę ogrodu, chroniąc glebę przed słońcem. Warto sięgnąć po wrzosy, berberysy, hortensje, ostrokrzewy, głogi, derenie i kaliny. Zadbaj także o obecność krzewów wiążących azot, np. z rodziny bobowatych, by pomóc w utrzymaniu żyzności gleby.
Dolne warstwy
Gdy górna i średnia warstwa są już zaprojektowane (drzewa i krzewy), trzeba zająć się warstwą dolną. Jeśli planujesz ogród leśny z funkcją jadalną, to właśnie tam znajdą się rośliny, dające tego typu plony. W ogrodzie leśnym dąży się do utrzymania warstwy okrywy gruntowej i unikania naruszania gleby. W praktyce oznacza to rezygnację z warzyw jednorocznych i korzeniowych, takich jak ziemniaki. W takich warunkach poradzą sobie czosnek, cebula, buraki, cukinia, pomidor. Dobór roślin będzie zależeć od ich usytuowania, a co się z tym wiąże dostępu do słońca, a także odczynu gleby. Dla przykładu chrzan wymaga gleb piaszczystych o pH 5,5-7, szczaw poradzi sobie na kwaśnej glebie, a rabarbar lubi glebę obojętną. Naturalnym wyborem w ogrodzie leśnym są takie owoce jak maliny, poziomki i jeżyny, które wzrastają nawet w półcieniu. Dobrym wyborem będą aronia i pigwa.
Jedną z głównych funkcji roślin dolnej warstwy jest tworzenie żywej ściółki z roślin okrywowych. Utrzymują odpowiednią wilgoć gleby, zapobiegają jej zagęszczeniu i zniechęcają gatunki inwazyjne. Najlepszy wybór to rośliny wiążące azot oraz aromatyczne z przeciwgrzybiczymi olejkami eterycznymi.
Podsumowanie
Ogród leśny w duchu permakultury to eliminacja starych nawyków i rezygnacja z prób dyktowania naturze warunków. Jeśli pozwolisz siłom natury prowadzić się za rękę, przestrzegając panujących w świecie flory i fauny zasad, efekt może przerosnąć twoje oczekiwania.
M.Ś.
0 komentarzy